'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

Dros y Sul, ein braint fel eglwys fydd cael gwrando cenadwri y Parchedig Ddoctor Geraint Tudur; Ysgrifennydd Cyffredinol - diwyd a chadarn ei arweiniad - Undeb yr Annibynwyr Cymraeg. Gwyddom y cawn ganddo bregethu meddylgar a phregethau buddiol a bendithlawn. Gweddïwn am wenau Duw ar Oedfaon y Sul. Yn ôl ein harfer, bydd yr Oedfa Foreol am 10:30. Cynhelir yr Ysgol Sul, a bydd ein plant a phlantos yn parhau i ymdrin â Ffrwythau’r Ysbryd, gan ganolbwyntio ar y cyntaf ohonynt - cariad. Sŵn y plant fu’r sŵn amlycaf yn ein plith yn ystod y mis aeth heibio. Y sŵn hyfrytaf a fu erioed! Parhawn felly i barchu gorchymyn Iesu, Portha fy ŵyn, a’n llafur yn ddiarbed i hyfforddi ein plant a phobl ifanc. Bydd yr Oedfa Hwyrol am 18:00. Boed bendith ar y Sul.

PIMS nos Lun (26/9; 19:00-20:30 yn y Festri): bydd ein pobl ifanc, fel plantos a phlant yr Ysgol Sul yn dysgu am arwyddocâd arbennig Cariad i’r Cristion (Galatiaid 5:22). Boed bendith ar y bobl ifanc hyn sydd â chymaint i’w gynnig: doniau, syniadau ffres, ynni a brwdfrydedd. Boed i Dduw fendithio ein llafur gyda’r ifanc. Na fydded inni arbed dim yn ein hymgais i greu o Minny Street cartref ysbrydol iddynt.

BETHANIA nos Fawrth (27/9; 19:30-20:30 yn y Festri). Cynhelir y cyntaf o’r cyfarfodydd buddiol hyn y Festri, gan drefnu pa aelwyd fydd yn lletya cyfarfod nesa’ yn y gyfres. Y thema y tro hwn yw Cyfeillion Paul. Bydd y cyfarfod agoriadol yn cyflwyno’r thema’n fras, cyn symud rhagom i ystyried ‘Paul a’i gyd-Apostolion’ ymhen pythefnos (11/10).

BETH YW'R OTS GENNYF I AM EGLWYS?

'Munud i Feddwl' wythnosol ein Gweinidog

Y dydd heddiw yn 1887 ganed T. H. Parry-Williams (m. 1975).

Yn Funud i Feddwl heddiw dyma barodi ar y gerdd ‘Hon’:

Beth yw’r ots gennyf i am eglwys? Dyrnaid mewn lle

Sydd yn llwyddo i’w chadw yn fyw. Nid yw hon mewn tre'

Yn ddim byd ond pentwr o gerrig mewn stryd fach gefn,

A thipyn o ‘shambles’ i’r rhai geisia’i chadw mewn trefn.

A phwy sy’n mynychu’r addoliad, dwedwch i mi.

Pwy ond gweddillion y ffyddlon? Peidiwch, da chwi,

 chlegar am Achos a chariad a gras o hyd:

Mae digon o’r rhain, heb eglwys, i’w cael yn y byd.

‘R wyf wedi alaru ers talm ar glywed grŵn

Ffyddloniaid grwgnachlyd, yn cadw sŵn.

Mi af am dro, i osgoi eu parchusrwydd a’u llên,

I hafan newydd braf, am gwmnïaeth glên.

A dyma fi yno. Diolch am fod ar goll

Ymhell o syrffed geiriau’r pregethwyr oll.

Dyma’r dafarn a’i chriw, dyma ‘shots’ a pheintiau hir;

Dyma’r gwin a’r ‘tapas’ a’r ‘gambas’; ac ar fy ngwir,

Dyma fi, ar fy newydd wedd. Ond wele, rhwng llawr a ne’

Mae lleisiau tawel cyfeillion yn fy ngalw i’r lle.

‘R wy’n dechrau hiraethu braidd; ac meddaf i chwi,

Mae rhyw gywilydd fel petai’n dod drosof i;

Ac mi deimlaf gymdeithas yr eglwys yn llenwi fy mron.

Duw a’m gwaredo, mae’n rhaid im ddychwelyd at hon.

(OLlE)

CYTGAN

Ferched Jerwsalem,

mae fy nghroen yn ddu ond dw i’n hardd -

yn dywyll fel pebyll duon pobl Cedar,

a hardd fel llenni palas Solomon.

Peidiwch syllu arna i am fy mod yn ddu

a’r haul wedi rhoi croen tywyll i mi …

(Caniad Solomon 1:5 a 6a beibl.net)

Sôn sydd yma am losg-haul. ‘Roedd, ac mae cyflwr felly’n gyffredin ddigon mewn gwlad boeth. Mae’r gariadferch yn edifar am ei chyflwr: Peidiwch syllu arna i am fy mod yn ddu a’r haul wedi rhoi croen tywyll i mi …; ond eto’n gwybod mai hardd ydyw: mae fy nghroen yn ddu ond dw i’n hardd Mae’r brenin yn ei charu wedi’r cyfan: … y mae dy gariad y well na gwin … Tyn fi ar dy ôl, gad inni redeg gyda’n gilydd; cymer fi i’th ystafell, O frenin. (Caniad Solomon 1:2b a 4a BCN). Rhywle rhwng yr ymdeimlad o’r angen am edifeirwch a’r ymwybyddiaeth o gariad Duw tuag atom mae gwyrth maddeuant yn digwydd.

Benthycwn brofiad Ann Griffiths (1776-1805) yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

Nac edryched neb i gloffi

Arnaf, am fy mod yn ddu;

Haul, a gwres ei belyderau,

Yn tywynnu’n danbaid arnaf sy:

Mae a’m cuddia

Cysgod llenni Solomon.

(OLlE)

GAIR AM AIR

Perthyn i bob iaith geiriau na ellid yn iawn eu cyfieithu i iaith arall. Ymdrin ag ambell un o’r geiriau rheini mae’r gyfres hon o fyfyrdodau. Daw testun ein sylw heddiw o’r Siapanaeg: Tsundoku. Golyga’n fras gadael llyfr a brynwyd gennych, heb ei ddarllen.

Mae’r Beibl yn dioddef cam tebyg gennym! Mi ddois ar draws llyfr yn y llyfrgell yn ddiweddar: How to Talk About Books You Haven’t Read (2007; Bloomsbury Publishing) gan Pierre Bayard (gan. 1954) Llyfr ydyw i’r honedig-ddiwylliedig. O gael eich hunain mewn cwmni o bobl sydd yn trafod llyfr, mae Bayard yn awgrymu bod yn rhaid i chi osod y llyfr hwnnw mewn un o bedwar categori, ac o hynny wedyn, fe allwch fesur beth sydd orau i chi gyfrannu i’r sgwrs heb amlygu eich anwybodaeth! Dyma’r categorïau - UB: book un-known to me; SB: Book I have skimmed; HB: Book I have heard about; a FB: Book I have forgotten. Cystal cydnabod, mae ysmaliwr SB ydwyf wrth sôn heddiw am How to Talk About Books You Haven’t Read!

Maddeuwch y gwamalu, dyma sydd bwysig - mae’r Beibl bellach i drwch o bobl Cymru yn FB. I rai HB, ac i’r mwyafrif llethol o blant a phobl ifanc yn llyfr UB. Pam? Am mae llyfr SB ydyw i’r union bobl hynny a ddylai fod yn ei ddarllen o ddifri, a’i drafod yn gall a chyson. Llwyddasom i droi llyfr sydd yn gwbl berthnasol i bopeth yn gwbl amherthnasol i ddim. Magu chwilfrydedd Beiblaidd yn ein heglwysi yw’r gwaith pwysicaf y gelwir arnom i’w cyflawni fel gweinidogion ac eglwysi. Dylai pobl ffydd gymryd at astudiaeth Feiblaidd fel cath at laeth! Ond yn hytrach, yr ydym yn yngan y gair ‘Astudiaeth’, fel petai ein ceg yn llawn halen.

Na, nid yw’r Beibl wedi achub neb erioed, ac ydi, mae’r Gair yn fwy na’r geiriau, ond na ato Duw i ni anghofio bod y Gair yn y geiriau, a gwir fawl i’r Gair yw darllen a thrafod y geiriau.

F'Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

(OLlE)

SALM

Pam, ARGLWYDD, y sefi draw, ac ymguddio yn amser cyfyngder (10:1 BCN)?

Daw Job i feddwl wrth ystyried Salm 10. Mynnodd Job cael atebion gan Dduw; mynnodd esboniad am ei ddolur ... ni ataliaf fy ngeiriau: llefaraf yng nghyfyngder fy ysbryd, cwynaf yn chwerwder fy enaid (Job 7: 11 BCN).

Oni chawsom ein dysgu ar yr aelwyd, yn yr Ysgol Sul a’r capel i siarad yn barchus â, ac am Dduw. Mae’n anodd gennym glywed y Salmydd yn siarad fel hyn â Duw. Onid Manners maketh Christian? Ond yn y Beibl, ceir sawl enghraifft - gormod o lawer i’w hanwybyddu - o sgyrsiau digon hallt rhwng pobl â’u Duw.

Gwyddom am Job; ac fe gofiwch efallai am Abraham yn erfyn dros Sodom: A wyt yn wir am ddifa’r cyfiawn gyda’r drygionus? Os ceir hanner cant o rai cyfiawn yn y ddinas, a wyt yn wir am ei dinistrio a pheidio ag arbed y lle er mwyn yr hanner cant cyfiawn sydd yno? Sylwch: Na foed iti wneud y fath beth, a lladd y cyfiawn gyda’r drygionus, nes bod y cyfiawn yr un fath a’r drygionus. Na ato Duw! Oni wna Barnwr yr holl ddaear farn (Genesis 18: 23-26 BCN)?

Mae Moses, ar ôl rhialtwch y Llo Aur, yn ymbil ar Dduw: ... ARGLWYDD, pam y mae dy lid yn ennyn yn erbyn dy bobl a ddygaist allan o wlad yr Aifft a nerth mawr ac a llaw gadarn? Pam y caiff yr Eifftiaid ddweud, ‘A malais yr aeth â hwy allan, er mwyn eu lladd yn y mynyddoedd a’u difa oddi ar wyneb y ddaear’? Tro oddi wrth dy lid angerddol, a bydd edifar am iti fwriadu drwg i’th bobl (Exodus 32: 11&12 BCN).

Dyma Jeremeia: ... gosodaf fy achos o’th flaen: Pam y llwydda ffordd y drygionus, ac y ffynna pob twyllwr (12: 1 BCN)?

Mae’r Salmydd hwn yn ymuno gyda Job, Abraham, Moses a Jeremeia - pobl nad oeddent yn sensora eu hiaith nac yn sterileiddio eu hemosiynau wrth siarad â Duw. Gan ddilyn eu hesiampl, mae’r Salmydd yn mynnu cael mynegi ei deimladau, un ac oll: Cyfod ARGLWYDD; O Dduw, cod dy law; nac anghofia’r anghenus. Pam y mae’r drygionus yn dy ddirmygu, O Dduw, yn tybio ynddo’i hun nad wyt yn galw i gyfrif (10:12&13 BCN)?

Weithiau, mae hawl gennym godi llais ar ein Duw. Mae gennym hawl i fynegi ein dolur i gyd, ein siom, ein rhwystredigaeth, ein hofn, ein diffyg ffydd. Peidiwn felly ag atal ein cwyn.

Cymorth ni i gredu, Arglwydd, hyd yn oed pan na fedrwn ddeall; ac yng nghanol holl droeon dyrys ein byw cadarnha ein ffydd mai Tydi sy’n trefnu’r daith. Amen.

'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

Bore Sul am 10:30, Oedfa Foreol ein Gŵyl Flynyddol: Oedfa lawn fel wy! Arweinir y defosiwn gan Mari Fflur; pawb - o’r ieuengaf i’r hynaf - â’i adnod. ‘Dwy law Cariad’ fydd testun y sgwrs plant, a chawn droi at y Wal Weddi, a thystio i fedydd Erin.

Testun homili’r Gweinidog yw Actau 20:1-12. Gwelir Paul ar ei ffordd i Facedonia. Wedi cyrraedd Troas, cynhelir Oedfa ar ddydd yr Arglwydd. Cawn gipolwg ar un o’r oedfaon Cristnogol cynharaf a gofnodir yn Actau. Oedfa hwyrol yw hon. Dyma’r unig amser cyfaddas i’r eglwys gynnar gynnal Oedfa ar ddiwrnod gwaith. Onid amgylchiadau’r addolwyr, a’u cyfleustra ddylasai benderfynu rhif oedfaon, a’u hamseriad, yn hytrach nag arfer oes arall wahanol? Oni ddaeth yn amser i’r eglwysi roi sylw newydd i’r ystyriaethau hyn?

Nid Eutychus oedd y cyntaf na’r olaf i gysgu mewn Oedfa! Nid Paul oedd yr olaf i draethu’n hir! Ceir Oedfa fwy, a cheir weithiau Oedfa bwl, farwaidd. O gofio am yr Oedfaon dwy neu dair awr, byrhaodd yr Oedfa gryn dipyn. A ddaeth cyfnod oedfaon-mini? Er yn gwestiynau pwysig, myn ein Gweinidog fod gwaeth beth na chysgu mewn Oedfa, sef cysgu mewn Gwasanaeth! Gwyliwch, meddai Iesu, gwyliwch, a byddwch effro (Marc 13:33). Am hynny, meddai Paul wrth bobl Iesu yn Thesalonica (1 Thesaloniaid 5:6), rhaid inni beidio cysgu ... ond bod yn effro: yn effro i geisio Iesu, yn effro i’w bresenoldeb, yn barotach felly i ymateb i’w alwadau, ac yn fwy byw i bosibiliadau’r Gair.

Bydd yr Ysgol Sul yn dechrau ar ymdrin â Ffrwythau’r Ysbryd. Erbyn diwedd y wers fore Sul, bydd gan bob plentyn llinyn o lain lliwgar i fynd adref gyda hwy, â phob glain yn cynrychioli un o’r naw ‘ffrwyth’: ... dyma’r ffrwyth mae’r Ysbryd Glân yn ei dyfu yn ein bywydau ni: cariad, llawenydd, heddwch dwfn, amynedd, caredigrwydd, daioni, ffyddlondeb, addfwynder a hunanreolaeth (Galatiaid 5:22,23 beibl.net).

Liw nos (18:00), edrychwn ymlaen at gael derbyn o genadwri pregethwr gwadd ein Gŵyl Flynyddol - y Parchedig Ddr Alun Tudur. Gweinidog cadarn yn Eglwys Ebeneser, Caerdydd ers 1995. Llongyfarchwn ef yn wresog ar ddathlu ohono’n ddiweddar iawn 30 mlynedd ers ei ordeinio’n weinidog i’r Arglwydd Iesu Grist. Gwiw gennym ei groesawu atom. ‘Rydym yn gwybod y cawn ganddo bregethu meddylgar a phregeth werthfawr. Gweddïwn am wenau Duw ar yr oedfa. Hyfrydwch hefyd fydd cael cwmni ein brodyr a chwiorydd o eglwysi’r ddinas nos Sul. Hyfryd yw pob cyfle i gyd-addoli a chyd-dystio. Duw a fo’n blaid i ni gyd yn ein gweinidogaeth.

Nos Fawrth (20/9; 19:00): ‘Genesis’. Awr fach hamddenol yn y festri: defosiwn syml yn arwain at fymryn o waith llaw syml a buddiol. Testun y ‘Genesis ‘ cyntaf oll fydd Salm 23.

Bore Gwener (23/9; 11:00): ‘Llynyddwch’. Paned wrth ymyl llyn llonydd y Rhath. Yn Terra Nova cawn gyfle i drafod, fesul pennod, llyfr Rowan Williams: Choose Life (Bloomsbury, 2013). Mae copïau ar gael gan y Gweinidog. Echel ein trafodaeth fore Gwener fydd The Kingdom of the Simple (t.3-13).

Philip, un o ddisgyblion cyntaf Iesu. Dyn ymarferol iawn oedd Philip - ni ddylid anghofio parodrwydd hwn i wahodd: Tyrd i weld (Ioan 1:46). ‘Genesis’? ‘Lllynyddwch’? Heb fod yn siŵr? Un anogaeth sydd, yn syml Tyrd i weld.

Cynhadledd Flynyddol Cristnogaeth 21 (24/9; 10:00-15:30. Canolfan Morlan, Aberystwyth). Bydd ein Gweinidog, gyda’r Parchedig Judith Morris a Bethan Wyn Jones yn ysgogi trafodaeth ar y thema: Eisiau Tyfu - Ofn Newid.

AIL

'Munud i Feddwl' wythnosol ein Gweinidog

Testun y Munud i Feddwl heddiw yw’r gair ‘ail’. Gellid gosod y rhagddodiad bach hwn o flaen y rhan fwyaf o ferfau: Ailgynnig, ailadrodd, ailfeddwl, ail-eni, ailosod.

Mae’r ‘ail’ yn awgrymu fod y tro cyntaf, beth bynnag ydoedd, wedi bod yn aflwyddiannus. Diolch felly fod cymaint o eiriau Cymraeg yn medru cario’r gair bach ‘ail’. Wedi methu y tro cyntaf? Paid â phoeni: ailgynnig (Er fy mod wedi syrthio, bydda i’n codi eto. Micha 7:8 beibl.net) Fawr o flas ar y cawl? Bydd yn well yfory ar ôl ei aildwymo (Ffydd ydy’r sicrwydd fod beth dyn ni’n gobeithio amdano yn mynd i ddigwydd. Mae’n dystiolaeth sicr o realiti beth dyn ni ddim eto’n ei weld. Hebreaid 11:1 beibl.net) Yn ei ragair i’r gyfrol Gyda’r Hwyr (1957), meddai E. Tegla Davies (1880-1967): Gwêl amryw o’r ysgrifau olau dydd am y tro cyntaf, a’r cwbl a gyhoeddwyd eisoes wedi eu hailwampio, ac eithrio tair, rai ohonynt mor llwyr nes dyfod o’r pair ar newydd wedd. Ailwampio? Ni chlywais i erioed y gair ‘wampio’ yn cael ei ddefnyddio ar ei ben ei hun, heb y rhagddodiad ‘ail’. A glywsoch chi erioed am rywun yn wampio rhywbeth?

Er mor hoff wyf o amryw o eiriau yn dechrau gyda’r rhagddodiad cynnes hwn, y mae amryw nad wyf yn eu hoffi o gwbl, e.e.: ailadrodd. Onid ydym bregethwyr ar adegau’n ailadroddus ailadroddus? (Paid bod yn rhy barod dy dafod, ac ar ormod o frys i ddweud dy farn wrth Dduw. Y Pregethwr 5:2 beibl.net) A beth am y gair ‘ailfeddwl’? Nid wyf yn siŵr beth i feddwl o’r gair ‘ailfeddwl’? Ar ryw ystyr, nid wedi methu meddwl y tro cyntaf y mae person, ac yna’n ailfeddwl. Na, pan fydd rhywun yn dweud ei fod am ailfeddwl, fel arfer, y mae am newid ei feddwl, neu am roi sylw pellach i’r mater, beth bynnag y bo. Wrth dderbyn yr ystyr yma i’r gair, nid wyf yn gwbl siŵr iawn fy mod yn ei hoffi. Dwi’n dueddol i hoffi’r bobl sydd yn gweithredu ar y meddwl cyntaf. Hwyrach eu bod mymryn yn fyrbwyll, a’u gweithredoedd heb fod yn gwbl a thynn mewn trefn. Er hynny y mae rhyw wres ac ynni o’u cwmpas (Trystia’r ARGLWYDD yn llwyr; paid dibynnu ar dy syniadau dy hun. Gwrando arno fe bob amser, a bydd e’n dangos y ffordd iawn i ti. Diarhebion 3:5,6 beibl.net). Mentraf awgrymu mai dyma’r bobl sydd angen ar grefydda Cymreig: buasai ychydig o wres fyrbwylltra yn gwneud lles - gweithredu er waetha’r posibiliadau o fethiant - yn hytrach nag ailfeddwl ac ailfeddwl yr eilwaith am yr holl bosibiliadau o fethiant, hyd nes peidio gweithredu o gwbl. Fel meddai un o gymeriadau Roald Dahl (1916-1990): You'll never get anywhere if you go about what-iffing like that.

Dylwn ychwanegu fod dau ystyr arall i’r gair ‘ail’. ‘Yn dilyn y cyntaf’ yw diffiniad y geiriadur o un ystyr: 'cyntaf, ail, trydydd'. Ond, mae’r ystyr olaf yn ddiarth (i mi o leiaf), sef ‘tebyg’, neu ‘cystal’. Bu Tudur Aled (c.1465-c.1525) yn ‘Gofyn March gan Abad Aberconwy’, ac wrth ddisgrifio’r march, meddai:

Ail y carw, olwg gorwyllt

A’i draed yn gwau drwy dân gwyllt.

‘Tebyg’ i’r carw, neu llawn ‘cystal’ â’r carw yw ystyr ‘ail’ yma.

Mewn cerdd o’i eiddo mae Goronwy Owen (1723-1769) yn canu clodydd Sir Fôn:

Eistedd ar orsedd eursail

yr wŷd, ac ni welir ail.

Buasai’r gair Saesneg Peerless yn dangos ansawdd neu rinwedd y gair ‘ail’ yn y cwpled hwn. Ni welir sir debyg i Sir Fôn mynnai Goronwy. Dyna ystyr yr ‘ail’ yma.

Tueddwn (yn anffodus braidd) i sôn yn fynych ym mis Medi am ailgydio yn ein gwaith wedi’r haf. Awgrymir gan yr ‘ail’ yn ‘ailgydio’ ein bod wedi llacio’n gafael, a gwir hynny i raddau helaeth iawn. Mawr felly ein diolch, nad yw ein Duw byth yn ailgydio ynom, gan na fu iddo byth bythoedd, ac ni fydd yn oes oesoedd yn llacio’i afael arnom. Dyma hwb i’n hailddechrau ninnau; dyma ein gobaith cyson am ail ail gyfle; hanfod ein ffydd yw gafael oesol ein Duw peerless ninnau; craidd ein gobaith yw cariad Duw cariad yw (1 Ioan 4:8) - cariad heb ei ail: Cerais di â chariad diderfyn (Jeremeia 30:3 BCN).

(OLlE)

CYTGAN

… y mae dy gariad y well na gwin …

Tyn fi ar dy ôl, gad inni redeg gyda’n gilydd;

cymer fi i’th ystafell, O frenin.

(Caniad Solomon 1:2b a 4a BCN)

Gwêl y gariadferch ei chariad fel brenin; dyma’r gymhariaeth gyntaf, ac ni ellid rhagori arni. Er mai hanfod yr Efengyl yw’r gred yng nghariad Duw atom, disgwylir ymateb gennym i’r cariad hwnnw. Dyna a gawn ar ddechrau Caniad Solomon: y gariadferch yn ymateb i’w chariad, ei brenin. Derbynnir hyn yn lled gyffredinol fel alegori o ymateb yr Eglwys i Grist.

… y mae dy gariad y well na gwin …

Yng nghyfnod ysgrifennu Caniad Solomon anghenraid oedd gwin; ‘roedd yn rhan o luniaeth bob dydd, ac nid yn ddiod achlysurol. ‘Roedd mor anhepgor i’w fywyd â bara. Defnyddid gwin yng ngwledd y cysegr: Cymer (arian y Degwm) gyda thi, a dos i’r man y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw wedi ei ddewis, a phrynu beth bynnag a fynni: gwartheg, defaid, gwin, diod feddwl, neu unrhyw beth yr wyt yn ei ddymuno; a bwyta ef yno’n llawen gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw, ti a’th deulu (Deuteronomium 14:25.26). Rhoddid gwin yn ddiod-offrwm yn ol y Gyfraith … a chydag ef fwyd offrwm p bumed ran o effa a beilliaid wedi ei gymysgu ag olew yn offrwm drwy dân, yn arogl peraidd i’r ARGLWYDD, a hefyd ddiod-offrwm o chwarter hin o win (Lefiticus 23:13).

Benthycwn brofiad William Williams, Pantycelyn (1717-91) yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

O! llefara, addfwyn Iesu,

Mae dy eiriau fel y gwin.

(OLlE)