HYWEL GWYNFRYN YN CYFWELD JOHN PENRI

Tua 1563, ganwyd bachgen o’r enw John Penri yn fferm Cefn-brith, ym mhlwyf Llangamarch, Sir Frycheiniog. Heddiw, nodir Dydd John Penri - nodir ei farw ym mis Mai 1593, ond nodir mwy o lawer na hynny, nodir cenedlgarwch John Penri. Deallodd John Penri mae rhodd oddi wrth Dduw yw’r genedl Gymraeg. Deallodd nad maneg yw’r iaith Gymraeg, ond llaw, a dim ond a’r llaw honno y gellid cydio’n iawn yng nghyfoeth yr Efengyl. Mynnodd yr hawl i bregethu i’w bobl yn y Gymraeg, iddynt gael deall, ac o ddeall, derbyn yr Efengyl. Nodir heddiw hefyd ei radicaliaeth, radicaliaeth a aflonyddodd ar segurdod crefydda a chrefyddwyr ei gyfnod. Nodir hyn heddiw, gan gyhoeddi fod cenedlgarwch a radicaliaeth Gristnogol yn fyw o hyd, a bod eu parhad fel realiti yn ein Cymru ninnau yn llwyr ddibynnol ar y gwerth a rhoddwn arnynt.

O gydio yn y ddolen isod, ceir cyfle i wrando ar Hywel Gwynfryn yn cyfweld John Penri.

SALM

Salm 84

Cafodd hyd yn oed aderyn y to gartref,

a’r wennol nyth iddi ei hun,

lle mae’n magu ei chywion, wrth dy allorau du,

O! Arglwydd y Lluoedd, fy Mrenin a’m Duw.

Gwyn eu byd y rhai sy’n trigo yn dy dŷ,

yn canu mawl i ti’n wastadol.

(Salm 84:3,4)

Daw’r gwenoliaid i Eglwys Llanfihangel Rhos-y-corn bob haf. Adeiladant eu nythod yng nghyntedd yr eglwys hynafol mewn pryd i’r noswyl o weddi a gynhelir cyn y Dyrchafael bob blwyddyn. Mae’r ffaith bod yr eglwys yn olau yng nghanol y nos yn peri syndod i’r adar. Maent yn hedfan yn ôl ac ymlaen trwy’r drws a rhwng y bwâu am y ddwy awr gyntaf, ond o’r diwedd fe ddeuant yn gyfarwydd â’r canhwyllau gan fynd yn ôl i’r nythod i ymlonyddu.

Nid annhebyg i ymateb y gwenoliaid i’r goleuni yw ein hymdrechion ninnau wrth geisio ymdawelu mewn gweddi o flaen Duw. Ar y dechrau fe â ein meddyliau ar grwydr. Hedfanant i bob cyfeiriad fel adar bach gwyllt. Ond ar ôl i’r munudau fynd heibio maent yn blino ar yr ymgais hon i ddianc rhag y goleuni. Deuant yn ôl at Dduw a nythant ynddo yn dawel a diolchgar. Canfyddant eu bod yn ddiogel gyda’u Harglwydd.

(OLlE)

'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

Dros y Sul, ein braint fel eglwys fydd cael gwrando cenadwri a derbyn arweiniad gan y Parchedig Andrew Lenny (Aberystwyth). Gwyddom y cawn ganddo bregethu meddylgar a phregethau buddiol a bendithlawn. Gweddïwn am wenau Duw ar Oedfaon y Sul. Yn ôl ein harfer, bydd yr Oedfa Foreol am 10:30. Cynhelir yr Ysgol Sul, a bydd ein plant a phlantos yn parhau i ymdrin â Ffrwythau’r Ysbryd, gan ganolbwyntio y tro hwn ar Ffyddlondeb. Parhawn i barchu gorchymyn Iesu, Portha fy ŵyn, a’n llafur yn ddiarbed i hyfforddi ein plant a phobl ifanc. Bydd yr Oedfa Hwyrol am 18:00. Boed bendith ar y Sul.

Dymunwn bob hwyl a bendith i bawb a fydd yn cyfrannu i lwyddiant Eisteddfod lawen yr Urdd Pen-y-bont ar Ogwr, Taf ac Elái, boed wrth gystadlu neu berfformio, beirniadu, sylwebu neu stiwardio.

DYRCHAFAEL EIN HARGLWYDD

'Munud i Feddwl' ein Gweinidog

Gwelir ar ambell ddrws caeedig yr arwydd: Do Not Disturb. ‘Peidiwch ag Ymyrryd’: mae ynom dueddiad fel pobl ffydd i osod y fath orchymyn wrth fwlyn drws ein calon. At ddrws clo ein calon fe ddaw allwedd y Dyrchafael.

Cyn y Dyrchafael mae presenoldeb Crist wedi ei gyfyngu i un lle ac i gyfnod penodol o amser. Ar ôl y Dyrchafael mae ei bresenoldeb yn britho pob lle a phob cyfnod. Dichon mai yno mai'r drafferth. Onid yw’n haws ymdopi â Christ sydd yn gyfyngedig i un lle ac i un cyfnod hanesyddol? Mae gennym i gyd ein delweddau ohono, delweddau a grëwyd (ac a garcharwyd) gan ein magwraeth a’n meddylfryd ein hunain. Gwnawn Grist ar ein llun a’n delw.

Ond nid ein heiddo ni mo Christ; eiddo Crist ydym ni. Golyga hyn nad oes gennym fonopoli ar ei bresenoldeb nac ar ei fendith. Mae’r Dyrchafael yn amlygu hyn o ffaith. Cofiwn eiriau Crist i’w ddisgyblion: ...chwithau arhoswch yn y ddinas nes eich gwisgo chwi oddi uchod â nerth. (Luc 24:49b) Yn y chwithau arhoswch hwnnw fe’n rhybuddir na allwn ni reoli symudiadau’r Ysbryd Glân. Onid dyna’r ymyrraeth â’n byw a’n bod, ein crefydd a chrefydda a ofnwn gymaint? Yn sgil y Dyrchafael nid oes yr un tamaid o’r ddaear hon, na’r un tamaid lleiaf ohonom yn rhy anghysbell i brofi gwefr a her y Crist atgyfodedig a dyrchafedig.

(Actau 1:1-11; Luc 24:44-53)

CYTGAN

Mor brydferth yw dy draed mewn sandalau, O! ferch y tywysog!

Y mae dy gluniau lluniaidd fel gemau

o waith crefftwr medrus.

(Caniad Solomon 7:1 BCNad)

Gwêl yr anwylyd yn awr ei gariad yn dawnsio: efallai mai disgrifiad o ddawns briodas sydd yma. ‘Roedd gwledd a dawns yn rhan anhepgor o briodas Iddewig, er y ceid achosion gwahanol i ddawnsio. Ceid dawnsio adeg y cynhaeaf, ...a phan ddaw merched Seilo allan i ddawnsio... (Barnwyr 21:21) neu i ddathlu buddugoliaeth ar elynion, ...cymerodd Miriam y broffwydes, chwaer Aaron, dympan yn ei llaw, ac aeth yr holl wragedd allan ar ei hôl a dawnsio... (Exodus 15:20). Bu’r ddawns yn gyfrwng moliannu Duw, dawnsiodd Dafydd o flaen yr arch, Yr oedd Dafydd yn gwisgo effod liain a dawnsiai â’i holl egni o flaen yr ARGLWYDD (2 Samuel 6:14) Nid pawb oedd yn gwerthfawrogi dawnsio Dafydd, fodd bynnag, ...yr oedd Michal merch Saul yn edrych trwy’r ffenestr, a gwelodd y Brenin Dafydd yn neidio ac yn dawnsio o flaen yr ARGLWYDD, a dirmygodd ef yn ei chalon. (2 Samuel 6:16)

A oes le tybed i ffurfiau ymarferol i ddangos llawenydd ynglŷn â chrefydd? Er mor amlwg y gân a chanu, tybed nad oes le i symud ac i ddawns hefyd fel mynegiant o’n profiad crefyddol? Rhaid, wedi’r cyfan, cael mynegi gorfoledd ein hiachawdwriaeth!

Benthycwn brofiad y Salmydd yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

Molwch ei enw â dawns (Salm 149:3a).

Amen

SALM

Salm 74

Credir yn gyffredinol bod y galar yn rhan gyntaf y salm hon (Salm 74:1-11) yn gysylltiedig â dinistrio'r deml gan fyddinoedd Babilon yn y chweched ganrif cyn Crist. Dinistriwyd popeth yn y deml. Rhoed y cysegr ar dân. Halogwyd Tŷ Dduw. Nid oedd arwyddion gobaith yn unman, ac nid oedd broffwyd ar gael i arwain y bobl wasgaredig oedd yn weddill. Yn ei hanobaith, gofyn mae'r rhan gyntaf, am ba hyd yr oedd hyn yn mynd i barhau a pham y digwyddodd y fath drychineb.

Yn ail hanner y salm, y mae'r bobl yn datgan ei hymddiriedaeth yn Nuw ac yn ymollwng i'w foli: Ond ti, O! Dduw, yw fy mrenin erioed...Ti osododd holl derfynau'r ddaear (Salm 74:12a,17a). Yna try'r bobl at ei Duw i erfyn arno i beidio â'i hanghofio: Cyfod, O! Dduw, i ddadlau dy achos (Salm 74:22a) oedd ei chri, yn wyneb crechwen a chrochlefain cynyddol y gelyn.

Er iddynt beidio gwybod am ba hyd y pery'r argyfwng a ddaeth i'w rhan nac amgyffred pam y daeth dinistr i Dŷ ei Duw, y mae pobl Dduw yn rhoi ei hymddiriedaeth ynddo. Duw yw ei hunig obaith. Bu'n obaith iddynt mewn dyddiau a fu. Yntau yw ei gobaith yn ei hargyfwng presennol. Er waethed yr argyfwng, mae pobl Dduw bob amser yn gwybod ble i droi.

'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

Edrychwn ymlaen at y Sul nesaf: bywyd a phrofiad y Saint Cymreig yw testun ein sylw eleni trwy gydol y 50 diwrnod rhwng Sul y Pasg a'r Pentecost. Trwy gyfrwng homilïau’r Sul a myfyrdodau wythnosol yn y daflen cyhoeddiadau, yr ydym ymhell ar ein ffordd i’r 50! Erbyn diwedd yr Oedfa Hwyrol (18:00) byddwn wedi dysgu am - a dysgu gan - 45 o’r saint hyn. Yn yr Oedfa honno bydd ein Gweinidog, mewn cyfres o fyfyrdodau byrion yn sôn am y saint Tysilio, Cadog, Ceitho gan orffen yng nghwmni Cyndeyrn. Gyda Tysilio gawn ystyried pwysigrwydd pontio'r pellteroedd a saif rhyngom â’n brodyr a chwiorydd. Bydd Cadog yn ein hatgoffa o’r angen i wrando ar, ac am Dduw. Neges am fod yn bob peth i bawb sydd gan Ceitho, ac echel cyfraniad Cyndeyrn yw herio ymffrost a chymeradwyo gostyngeiddrwydd.

Bydd y gymdeithas yn parhau yn Koinônia: swper blasus a sgwrs ddifyr mewn bwyty Eidalaidd cyfagos.

Ffion fydd yn arwain defosiwn yr ifanc yn yr Oedfa Foreol (10:30). Dewch bawb â’ch adnod. Llawenydd fydd thema Adnodau’r Oedolion. Mae ffyddlondeb Duw fel bag te! Dyna fydd neges ein Gweinidog i’r plant a’r plantos fore Sul. Arthfael Sant bydd yn ein harwain mewn gweddi, a bydd Ilar yn darparu homili tri phen: Ilar Ferthyr, Ilar Droedwyn ac Ilar Bysgotwr.

PIMS nos Lun (22/5; 19:00-20:30 yn y Festri).

Nos Fercher, ein braint fel eglwys fydd cael bod yn gartref i wasanaeth, Noson Goffi a Ffair flynyddol Cymdeithas y Beibl (24/5:19:00-21:00). Ceir anerchiad gan ein Gweinidog. Gweddïwn am wenau Duw ar weithgarwch a gweinidogaeth y Gymdeithas yn lleol a ledled byd.

Dydd Iau 25/5: Taith i Fethlehem a Myddfai (manylion yng nghyhoeddiadau’r Sul)

Bore Gwener (26/5; 11:00): ‘Llynyddwch’. Paned wrth ymyl llyn llonydd y Rhath. Yn Terra Nova cawn gyfle’r wythnos hon i hel meddyliau, trafod a phenderfynu gobeithio pa lyfr fydd yn wrthrych ein myfyrdod a thrafod ym mis Medi.

WYTHNOS CYMORTH CRISTNOGOL - 'MIGRANT MOTHER'

'Munud i Feddwl' ein Gweinidog

Mae’n Wythnos Cymorth Cristnogol. O’r herwydd cynigaf yn wrthrych a chyfrwng i’r ‘Munud i Feddwl’ heddiw Migrant Mother (1936) gan Dorothea Lange (1895-1965).

Dyma fam sydd â'i hwyneb yn graith o ofid - gofid penodol, uniongyrchol. Mae ei llaw dde yn plycio wrth ei boch, gan dynnu lawr cornel ei cheg. Mae hi’n dlawd - yn amlwg ddigon - ond mae’r llun yn cyfleu nid dim ond tlodi, ond effaith y tlodi hwnnw. Gwelwn yng ngwaith Lange effaith dwfn, dwys tlodi ar unigolyn a’i berthynas ag eraill, a dyna, am wn i, sydd yn esbonio apêl a her oesol y llun hwn.

Adlewyrchiad o'r ddelwedd draddodiadol o’r Madonna a’i phlentyn yw Migrant Mother. Gorwedd plentyn yn ei chôl yn cysgu. Mae’r fam hon yn dymuno caru a thrysori ei phlant, ond mae ei gofid yn llethol. Mae'r blinder affwysol hwn yn dod rhyngddi â'i phlant - a hynny - hyd yn oed wrth iddynt bwyso arni.

Efengyl brydferth, a thra pheryglus yw Efengyl Luc. Mae’n beryglus oherwydd yr union beth sy’n ei wneud yn brydferth: myn Luc ein bod yn gweld gofal Iesu am y gorthrymedig, y tlodion diamddiffyn, a phobl ysgymun cymdeithas. Wrth syllu ar Migrant Mother cawn ein hatgoffa fod y tlodi a bortreadir yma’n fyw ac yn real o hyd. Nid gwaith wythnos yw Cymorth Cristnogol, ond ystâd meddwl - ffordd o fyw - yn seiliedig ar ffaith waelodol ein ffydd: Immanuel - Y mae Duw gyda ni. Pa fodd y medrwn ni fod gyda Duw os anwybyddwn yr anghenus, ymhell ac agos?

(OLlE)